Παιδική Λογοτεχνία

Παιδική Λογοτεχνία

Στην εποχή του Η/Υ, όπου όλοι έχουν εύκολη πρόσβαση στην πληροφορία και την εικόνα, η ανάγνωση των λογοτεχνικών βιβλίων φαίνεται να ευνοείται ολοένα και λιγότερο. Αυτό φυσικά δε μειώνει τη λογοτεχνία, η αξία της οποίας παραμένει αδιαμφισβήτητη όπως αποδεικνύουν οι διεθνείς έρευνες κι η αδιάλειπτη παρουσία της στο χρόνο.

Στην ευρωπαϊκή ήπειρο, σε διάφορες ιστορικές περιόδους, η λογοτεχνία λειτούργησε ως αντικείμενο εθνικής υπερηφάνειας και τεκμήριο εθνικής αξίας. Άλλοτε μελετήθηκε με το κοινωνικοοικονομικά συμφραζόμενα και τις ιστορικές περιόδους που γράφτηκε. Στη χώρα μας το γλωσσικό ζήτημα απασχόλησε την ελληνική κοινωνία από την αρχή της ίδρυσης του ελληνικού κράτους. Η λογοτεχνία στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως μέσο γλωσσικής διδασκαλίας που σκοπό είχε την ανάπτυξη της γραμματικής, της σύνταξης και της ρητορικής ικανότητας. Σήμερα γίνεται πολύς λόγος για τη «λεξιπενία». Στο σημείο αυτό θεωρούμε ότι η λογοτεχνία μπορεί να παίξει ουσιαστικό ρόλο.

 Η παιδική λογοτεχνία μπορεί να διαδραματίσει κατά περίπτωση έναν συμπληρωματικό ρόλο λιγότερο ή περισσότερο σημαντικό. Η επίδραση των λογοτεχνικών έργων στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού θεωρείται πλέον αυτονόητη, παρόλο που η τυχόν θετική ή αρνητική επίδραση ενός συγκεκριμένου βιβλίου πάνω σε ένα συγκεκριμένο παιδί είναι κάτι που δεν εντοπίζεται ούτε αποδεικνύεται εύκολα.

Σύμφωνα με την Καρπόζηλου, οι πράξεις κι οι αντιδράσεις των λογοτεχνικών χαρακτήρων δημιουργούν πρότυπα συμπεριφοράς που υποβοηθούν το παιδί να αντιμετωπίσει δυσκολίες και προβλήματα. Η ταύτιση με τους χαρακτήρες μιας ιστορίας δίνει στο παιδί την ευκαιρία να κατανοήσει τα συναισθήματα άλλων όμοια ή εντελώς διαφορετικά από τα δικά του. Μπορεί ακόμα να βιώσει πλασματικά εναλλακτικές λύσεις σε προβλήματα που το απασχολούν. Παρέχονται συναισθηματικές ευκαιρίες να ξεπεράσει δύσκολες τραυματικές καταστάσεις. Μια καλή ιστορία μπορεί να βοηθήσει το παιδί να ξεκαθαρίσει τα συναισθήματά του, μπορεί να συμβάλει στην αυτοεκτίμησή του. Πέρα από την κατανόηση κι αποδοχή των δικών του συναισθημάτων μέσα από τα λογοτεχνικά έργα, έχει επίσης την ευκαιρία να κατανοήσει και τα συναισθήματα των άλλων(ενσυναίσθηση). Nα αντιληφθεί ότι αισθήματα (όπως η επιθετικότητα, η αρνητική στάση σε γονείς κι αδέρφια), παρορμητικές ενέργειες (που απορρέουν από συναισθήματα και συνήθως δεν υπακούουν στην αυστηρή λογική), είναι φυσιολογικές και κοινές αντιδράσεις, που βιώνονται κι από συνομήλικούς του. Να αποδεχθεί ίσως ότι ένα άτομο μπορεί να έχει πολλά κι αντιφατικά συναισθήματα απέναντι στο ίδιο πρόσωπο. Η δυνατότητα τέλος, μέσα από την πλοκή και τους χαρακτήρες του έργου, να παρακολουθήσει το παιδί το ίδιο συμβάν μέσα από διαφορετικές οπτικές γωνίες, συμβάλλει στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του, στην ηθική του τελείωση και στην ομαλή ένταξή του στην κοινωνία.
        Αν αποδεχτούμε τα αποτελέσματα των ερευνών, το ζήτημα που προβάλλει επιτακτικά είναι η φιλαναγνωσία. Η ανάπτυξη δηλαδή της ικανότητας και της διάθεσης για ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων. Ο όρος ανάγνωση χρησιμοποιείται με τη σύγχρονη έννοια της κατανόησης, που οδηγεί στην εγγραμματοσύνη. Κατά συνέπεια, η φιλαναγνωσία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα βιώματα του παιδιού στην περίοδο που διδάσκεται ανάγνωση και γραφή, διαδικασίες που για το φυσιολογικό παιδί αρχίζουν και ολοκληρώνονται στα πρώτα σχολικά χρόνια.

          Η ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας μπορεί να προσφέρει χαρά κι απόλαυση στον αναγνώστη. Φυσικά, η αγάπη για το βιβλίο δε μεταδίδεται κληρονομικά ούτε αποτελεί μια έμφυτη λειτουργία. Αντίθετα, αποκτάται μέσω μιας μακροχρόνιας και συστηματικής παιδείας που δεν έχει καταναγκαστικό και υποχρεωτικό χαρακτήρα και καλλιεργείται από τη μικρή ηλικία, από τους πρώτους μήνες της ζωής ενός παιδιού κυρίως με το παράδειγμα των γονιών του. (Αγγελοπούλου 1986, Αναγνωστόπουλος 1987, Σωτηροπούλου 1993, Γιαννικοπούλου 1998).

 Μελετητές συμφωνούν, ότι η πρώιμη έκθεση και η επαφή του παιδιού με τη λογοτεχνία συμβάλλει στις μεταγενέστερες επιδόσεις του στον τομέα της γλώσσας και κατ' επέκταση στις ακαδημαϊκές του επιδόσεις.

 Οι ικανότητες που μπορούν να εξασκηθούν μέσω των παιδικών βιβλίων αφορούν κυρίως τους τομείς της παρατήρησης, της σύγκρισης, της οργάνωσης, της περίληψης, της εφαρμογής και της κριτικής. Παιδιά που στο σχολείο έχουν γνωρίσει τις απολαύσεις και τις δυνατότητες των κειμένων γίνονται κατά κανόνα οι αυριανοί συνειδητοί αναγνώστες, ενώ παιδιά που απλώς έχουν μάθει να διαβάζουν και να γράφουν θα αποτελέσουν κατά πάσα πιθανότητα, τους μελλοντικούς εγγράμματους μεν, αλλά όχι απαραίτητα κι αναγνώστες.

Για όλους αυτούς τους λόγους η συμβολή του εκπαιδευτικού στη διαμόρφωση, την καλλιέργεια και την ανάπτυξη της σχέσης παιδιού και βιβλίου αποκτά μια σπουδαιότητα που υπερβαίνει κατά πολύ τη σημασία της διδασκαλίας της ανάγνωσης και της γραφής και επεκτείνεται στην ενθάρρυνση κι ενίσχυση της φιλαναγνωσίας. Έχοντας ως βασικό στόχο τη συγκρότηση ενός επαρκούς αναγνώστη, ο εκπαιδευτικός καλείται να δημιουργήσει το κατάλληλο κλίμα και την ευνοϊκή εκείνη ατμόσφαιρα που θα υποβοηθήσει το παιδί να αποκτήσει αρχικά μια θετική και στη συνέχεια μια σωστή και τεκμηριωμένη στάση απέναντι στον έντυπο λόγο.